TAPP Coalitie reactie op begroting Ministerie LNV 2023 - toekomstvisie boeren, stikstof, klimaat, voedsel

Betreft: Begroting Ministerie LNV 2023, toekomstperspectief, stikstof, klimaat, voedsel

Aan: Tweede Kamer leden commissie LNV

Koning Willem-Alexander sprak in de troonrede over de stikstofproblematiek en de hoge prijzen die consumenten betalen. Er is een vertrouwenscrisis ontstaan tussen burgers en overheid. Als TAPP Coalitie kunnen wij een bijdrage leveren aan het verkleinen van deze vertrouwenscrisis, omdat wij oplossingen hebben met een breed draagvlak, gesteund door een meerderheid van burgers en door boeren-, jongeren-, milieu- en dierenbeschermings-organisaties. TAPP Coalitie vertegenwoordigt via haar partners 0,6 miljoen mensen.

Wij hebben voorstellen waarbij oneliners als ‘meer verdienen met minder vee’, concreet inhoud krijgen voor financieel toekomstperspectief van veehouders die met minder vee door moeten. Dit voorstel schreven wij al eind 2019 in het rapport ‘Samen op weg naar een eerlijke wijze van beprijzen’, waarbij consumenten conform de ‘reële vleesprijs’ iets meer betalen, zoals het doorgerekende voorstel dat Wopke Hoekstra 20 april 2020 naar de Tweede Kamer stuurde met de Brede Maatschappelijke Heroverwegingen. Via een terugsluisregeling vergelijkbaar met de vrachtwagenheffing kan er 600 miljoen euro per jaar geïnvesteerd worden in innovatie en verduurzaming van de veehouderij: meer verdienen met minder vee. Dit is bijna een verdubbeling van de huidige landbouwsubsidies. Ook hebben wij voorstellen om gezond en duurzaam voedsel voor iedereen goedkoper te maken via het verbreden van de 0% BTW op (verse) groenten en fruit in 2024, naar meer relatief gezonde en duurzame producten (ook bewerkt voedsel, brood, volkorenproducten, biologisch voedsel, vlees- en zuivelvervangers). Wij pleiten ook voor het net als in Frankrijk in 2023 invoeren van gratis voedsel vouchers voor lage inkomens groepen voor duurzaam en gezond voedsel (vergelijkbaar met Postcode Loterij kadobonnen bij AH voor ‘Doe maar lekker duurzaam’). Dergelijke prijsverlagingen voor gezond en duurzaam voedsel, zullen de vraag naar deze producten laten verdubbelen en zorgkosten en emissies van broeikasgassen doen dalen. Het verlies aan overheidsinkomsten kan gecompenseerd worden door overige belastingen te verhogen. Of door de wens van de meerderheid van het EU-parlement te volgen (ook CDA, PvdA, VVD, D66 en GL stemden hierin mee 18 oktober 2021): zorg dat het hoogste btw tarief gebruikt wordt voor voedsel met een negatieve impact op milieu of gezondheid en dat 0% btw wordt gebruikt voor voedsel dat gezond of duurzaam is. Mark Rutte zei 18 augustus dat hij supermarkten desnoods wil dwingen boeren een eerlijke prijs te betalen. Goed plan! Wij doen hiervoor een voorstel. Voor de belangenafweging die gemaakt moet worden zijn dialoog en een goed gesprek cruciaal.  Met deze brief nodig ik u uit om het gesprek aan te gaan. De kloof die ik zie ontstaan kunnen we overbruggen. Zie hiervoor de bijlage met opgaven en oplossingen.

Hoogachtend,

Jeroom Remmers
Directeur TAPP Coalitie
tappcoalitie.nl
06 22 40 77 12

Bijlage – Opgaven en oplossingen

De voedselconsumptie in Nederland is in 2021 nog maar voor een zeer beperkt deel (19%) ‘duurzaam’ conform de topkeurmerken, en staat nog ver af van de richtlijnen voor een gezonde voeding. De helft van Nederland heeft overgewicht of obesitas, en 80% van de reclames in supermarkten gaat over ongezond eten buiten de Schijf van Vijf. We eten we ca. 38 kg vlees per Nederlander per jaar in plaats van het door het Voedingscentrum geadviseerde maximum van 25 kg vlees pppj of het EAT Lancet Planetary Health Diet van 16 kg vlees pppj. Mede daardoor zijn er jaarlijks 6 miljard euro aan voedselgerelateerde zorgkosten en zo’n 5 miljard euro aan voedsel- en landbouw- gerelateerde milieukosten. De stikstofcrisis heeft de economie al 28 miljard euro gekost, liet FD 3 oktober 2022 weten. Het zou de Nederlandse economie en de gezondheid van Nederlanders dus zeer ten goede komen indien gezond en duurzaam voedsel flink goedkoper wordt en voedsel met een negatieve impact op milieu, klimaat of gezondheid duurder en reclames voor ongezond en onduurzaam voedsel sterk ingeperkt worden.
In een brief van 25 juli aan de LNV minister hebben de Groene11 natuur- en milieu organisaties gevraagd om een 'eerlijke prijs in te voeren voor vlees en zuivel' (WNF, Greenpeace, LandschappenNL, Milieudefensie, Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, de Natuur- en Milieufederaties, SoortenNL en Vogelbescherming Nederland). Vorig jaar pleitten 75 zorgorganisaties, 3 topsectoren en vele bedrijven en ngo's voor een heffing op vlees en 0% btw op groenten en fruit. De eerlijke prijs voor vlees en zuivel (gedifferentieerd naar productiemethode) zou volgens de Groene11 “boeren in staat moeten stellen om met minder vee en minder negatieve effecten op natuur en milieu een goed inkomen te verdienen".

1. Klimaat opgave landbouw en voeding

In de LNV begroting 2023 staat slechts een harde CO2 reductie doelstelling voor de landbouw genoemd van 3,5 Mton (ambitie 6 Mton) in 2030, wat ver onder de rijksambitie ligt van 55-60% reductie van broeikasgasemissies in 2030 en het EU doel van klimaatneutraliteit in 2035 (over 12 jaar!). Volgens de Europese Rekenkamer is vleesconsumptie in Nederland verantwoordelijk voor meer dan 50% van alle voedsel gerelateerde broeikasgassen; samen met zuivel is dit 80%. In de LNV-kamerbrief van 29 maart 2022 is een doelstelling opgenomen van 50% dierlijke eiwitten in 2030 en 50% plantaardige eiwitten, waar dat nu 70% en 30% is. Dit betekent een daling van 28,5% in de consumptie van vlees en zuivel in de komende 7 jaar, maar er is in de LNV begroting geen voldoende budget of instrumentarium opgenomen om deze enorme ambitie waar te kunnen maken. Voor de klimaatambities is een groot fonds opgezet, maar ontbreekt specifiek klimaatbudget voor de agrarische sector, voedselsector en middenveld. Op Europees en mondiaal niveau kan Nederland zich veel meer inzetten voor sciencebased reductiedoelen en klimaatbeleid voor landbouw en voedsel. De mondiale vraag naar vlees en zuivel blijft met zo’n 15-20% hard doorgroeien tot 2030 , wat niet verenigbaar is met de Parijs klimaatdoelen en de doelen voor biodiversiteit en ontbossing. Daarom moeten juist de rijke landen met zeer hoge consumptie niveau’s het voortouw nemen om vlees- en zuivelconsumptie te verlagen tot niveau’s die passen bij richtlijnen voor gezonde voeding en de planetaire grenzen, vraagt ook het IPCC in het laatste rapport van april j.l.

➔ TAPP Coalitie vraagt om politieke steun voor een aantal klimaatmaatregelen:

• Verhoging van het budget voor duurzaam voedsel, van 2,2 naar 40 miljoen euro per jaar van 2023 tot 2030 voor o.a. grootschalige overheidsvoorlichting en campagnes vanuit het maatschappelijk middenveld om tegenwicht te bieden tegen de miljoenen euro’s aan reclame campagnes vanuit retail en voedselsector voor ongezond voedsel buiten de Schijf van Vijf. De helft van het budget wordt ingezet voor de eiwittransitie. Een fors deel wordt ingezet voor de bevordering en promotie van klimaatneutraal voedsel. Het budget kan gevonden worden binnen de LNV begroting door bijvoorbeeld te korten op de posten mestbeleid (begroot: 58,1 mln euro), stalmaatregelen (35 miljoen euro per jaar tot 2026), regeling kunstmestvervanging en mestverwerking (begroot: 3 mln euro in 2023, 6 mln euro in 2024/2025, weersverzekering (5,4 mln euro), borgstellingen etc.
• Er komt een ambitieuzer doel voor CO2 eq reductie in 2030 en 2035, afgeleid van de EU doelstelling van klimaatneutraliteit in 2035 en 60% CO2 reductie in 2030. Dit doel wordt opgenomen in de Klimaatwet en wordt ook vertaald voor voedsel consumptie.
• Volgens het PBL is voedsel verantwoordelijk voor 30-32 Mton CO2 eq. per jaar (10 kolencentrales). Er is nog geen beleid om dit te verlagen, wat wel nodig is om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Daarom is een onderzoek nodig of verkopers van voedsel in Nederland een CO2-eq. taks kunnen gaan betalen, ook qua tarief vergelijkbaar met de CO2 taks voor de industrie. Deze marktconforme prikkel hoeft niet of minder betaald te worden als voedselverkopers meer klimaatneutraal voedsel verkopen en minder voedsel met een relatief hoge carbon footprint. De EU CSR richtlijn verplicht verkopers van voedsel al om scope 1, 2 en 3 broeikasgasemissies in 2025 te publiceren. Vanaf 2026 zou over deze emissies een CO2 taks ingevoerd kunnen te worden, op basis van door de overheid bepaalde berekeningsmethoden.
• Een reële vleesprijs (conform voorstel 2e kamerbrief 20 april 2020) zorgt voor 2 Mton CO2 eq/ reductie en levert 1,7 miljard euro op per jaar, die ingezet kan worden om de landbouw- landgebruik- en voedselsector te helpen klimaatneutraal te worden in 2035 (zoals de heffingsopbrengst van de vrachtwagenbelasting deze sector helpt om broeikasgasemissies fors te verlagen en te innoveren).
• TAPP Coalitie verzoekt om €5 mld. van het Klimaatfonds te bestemmen voor landbouw- en voedselmaatregelen. Onder meer projecten die vlees- en zuivelconsumptie – en/of productie verlagen komen in aanmerking naast technische maatregelen en zaken als carbon farming, verhogen waterpeil op veengronden etc..
• Met gelijkgestemde landen in de EU kan Nederland het initiatief nemen voor het ondertekenen van de COP27 Climate Agreement Food and Farming voor reductie van minstens 30% broeikasgasemissies in 2030 voor landbouw en voedselconsumptie. Nederland, andere EU landen en de EU voldoet al aan dit akkoord, zie https://futurefoodprice.org/climate-agreement-food en https://futurefoodprice.org/commitments-reducing-food-farm-related-ghg-emissions

2. Gezond en duurzaam eten

Mensen kunnen door de voedsel inflatie hun boodschappen niet meer betalen en meer en meer mensen komen bij de voedselbank.

➔ TAPP Coalitie vraagt om de volgende maatregelen:

• Maak gezond en duurzaam voedsel voor iedereen goedkoper via het verbreden van de 0% BTW op (verse) groenten en fruit in 2024, naar meer gezonde en duurzame producten: ook bewerkt voedsel, brood, volkorenproducten, biologisch voedsel, vlees- en zuivelvervangers. Roemenië heeft al sinds 2019 de btw van 9% naar 5% verlaagd voor o.a. biologisch voedsel (keurmerken). Volgens het Ministerie van Financiën en LNV zou dit niet zijn toegestaan van de EU, maar blijkbaar mag dit wel. Dan kan Nederland dus iets vergelijkbaars doen met biologisch voedsel en mogelijk enkele andere topkeurmerken.
• Wij pleiten ook voor het net als in Frankrijk in 2023 invoeren van gratis voedsel vouchers voor lage inkomens groepen voor duurzaam en gezond voedsel (vergelijkbaar met Postcode Loterij kadobonnen bij AH voor ‘Doe maar lekker duurzaam’). Dergelijke prijsverlagingen voor gezond en duurzaam voedsel, zullen de vraag naar deze producten laten verdubbelen en zorgkosten en emissies van broeikasgassen doen dalen. Ook het aantal mensen met overgewicht zal vermoedelijk dalen. Het verlies aan overheidsinkomsten kan gecompenseerd worden door overige belastingen te verhogen, bijvoorbeeld belastingen op ongezond voedsel.
• Beperk reclames van supermarkten en voedselbedrijven voor ongezond voedsel buiten de Schijf van Vijf, zoals het meest liberale land in Europa (Engeland) dat ook gaat doen.
• Verbied net zoals bij alcohol het stunten met kiloknaller vlees (2 voor de prijs van 1, meer dan 25% korting op de normale prijs). Dit prijs stunten schaadt boereninkomens, volksgezondheid, (investeringen in) dierenwelzijn, milieu en klimaat. TAPP Coalitie en Agractie hebben samen een motie op dit punt voorbereid.

3. Eerlijke prijzen en verdienvermogen boeren

Stijgende kosten vanuit maatschappelijke wensen drukken op het inkomen van de boer. Het inkomen kan alleen op peil blijven als óf de markt meer gaat betalen voor de extra inspanningen óf dat de maatschappij meer gaat betalen voor maatschappelijke diensten. Wij pleiten voor beide. Net als in de energiemarkt, zal de overheid meer in de voedselprijzen markt moeten ingrijpen en moeten sturen.
Boeren en tuinders hebben grote verwachtingen van de ‘niet-vrijblijvende bijdragen, die het kabinet van de toeleveranciers, verwerkende industrie en supermarkten verwacht.
De vraag naar biologische producten groeit, maar loopt nog flink achter op het grotere aantal boeren en tuinders dat wil omschakelen naar een biologische productiewijze. Vanwege deze mismatch werkt het Ministerie al enige tijd aan een Actieplan Biologisch om de marktvraag te stimuleren en boeren zo de kans te geven om te schakelen, maar de middelen daarvoor ontbreken. Wat heb je aan een plan zonder financiering?

➔ TAPP Coalitie vraagt om de volgende maatregelen:

• Een reële vleesprijs conform de kamerbrief van 20 april 2020 die supermarkten (en horeca) afdragen vanaf 2024 (50% tarief) en 2030 (100% tarief). Voor zuivel komt een vergelijkbare regeling. De meerprijs wordt ingezet om veehouders financieel perspectief te bieden meer te verdienen met minder dieren. Zo kunnen melkveehouders die vanaf 2023 minder koeien houden dan in 2024 volledig gecompenseerd worden t.o.v. het gemiddelde inkomen in 2019-2022. Deze compensatieregeling loopt richting 2035 jaarlijks met 5% af, in 2023-2024 is er 100% compensatie. Daarna kan de markt meer haar werk doen, bijvoorbeeld via overschakeling naar keurmerken zoals biologisch en Beter Leven.
• Voor veevoer bedrijven wordt een heffing ingevoerd op niet-biologisch stikstofrijk veevoer van buiten de EU en ook kunstmestfabrikanten betalen een stikstofheffing. De banken krijgen te maken met een heffing per landbouwhuisdier per lening voor een megastal. Op deze manier ontstaan marktgerichte prikkels om de stikstofemissie te verlagen, terwijl de overheid de heffingsinkomsten kan inzetten voor stikstofreductie en toekomstperspectief voor veehouders en voor het project Waardecreatie in ketens van o.a. LTO en supermarkten. De totale niet-vrijblijvende bijdragen van deze sectoren zou minstens 30% moeten bedragen van de hoogte van het stikstoffonds.
• TAPP Coalitie roept de Tweede Kamer op om jaarlijks € 35 miljoen financiering toe te kennen voor het Actieplan Biologisch, met een totaal van €280 miljoen tot 2030 (voor zowel omschakelings- en voorzettingsregelingen voor bioboeren als afzetbevordering).
• Voor groene diensten, zoals herstel en bescherming van biodiversiteit, landschapsbeheer en andere beheerdiensten op onder andere het vlak van water en bodem verwachten ondernemers langjarige (minimaal 10 jaar) en reële contracten. Hiervoor is een forse bijdrage binnen het stikstoffonds gewenst van enkele miljarden euro’s, naast het beschikbaar stellen van budget vanuit reële prijzen voor vlees en zuivel.