Convenant Gezonde en Klimaatvriendelijke Voeding
TAPP Coalitie heeft in overleg met diverse partners een initiatief genomen om te komen tot een Convenant Gezonde en Klimaatvriendelijke Voeding. Partijen worden in 2024 en 2025 benaderd met de vraag hieraan mee te werken. Hieronder is de concept tekst te lezen. Belangstellenden kunnen zich melden bij info@tappcoalitie.nl.
We beschrijven hoe in een catering convenant afspraken vastgelegd kunnen worden, die voortkomen uit diverse beleidsnota’s en afspraken waar de overheid samen met het bedrijfsleven de laatste jaren aan heeft gewerkt. We noemen in deze inleiding bijvoorbeeld het concept landbouwakkoord, minstens 25% biologische catering in 2030, de voedselbrief 2022 over de eiwittransitie, de City Deal gezonde en duurzame voeding en diverse door het LNV ministerie gesteunde cateringprojecten rondom ‘true pricing’ van voedselproducten.
(Concept) Convenant gezonde en klimaatvriendelijke voeding
Aanpassingen in prijs en assortiment bij catering
1. Doel van het convenant
Dit convenant beschrijft de overwegingen en doelstellingen van onze samenwerking en de afspraken over de manier waarop we onze samenwerkingsrelatie vormgeven.
2. Overwegend
· Dat Nederlanders twee keer minder groente en fruit eten dan wenselijk volgens de Schijf van Vijf en zo’n 40% meer rood en bewerkt vlees dan het maximum in de Schijf van Vijf.
· Dat als meer mensen eten volgens de Schijf van Vijf, met daarin een goede balans tussen de consumptie van dierlijke en plantaardige eiwitten, dit bijdraagt aan zowel duurzaamheid als aan de volksgezondheid en het verlagen van zorgkosten. Een ander eetpatroon, vooral meer gericht op plantaardige in plaats van dierlijke eiwitten, vermindert daarnaast de behoefte aan import van veevoer van buiten Europa en draagt op die manier tevens bij aan de robuustheid van het voedselsysteem en voedselzekerheid omdat veel landbouwgrond gebruikt voor veevoer, vrij komt voor andere voedselproducten voor directe humane consumptie, met een lagere kans op biodiversiteitsverlies en ontbossing.
· Dat in het concept landbouwakkoord dat 23 juni 2023 is gepubliceerd een doelstelling genoemd is dat catering locaties bij het Rijk en Provincies in 2030 tenminste 25% biologische producten aanbieden en 80% voldoet aan een nog te ontwikkelen duurzaamheidsstandaard, zoveel mogelijk van Nederlandse bodem. In 2035 voldoet 100% aan de voorgenomen standaard. Daarbij is ook aandacht voor o.a. tegengaan van voedselverspilling, een plantaardiger aanbod en consumptie, inzet op dierwaardig (conform afspraken convenant dierwaardigheid) en/ of natuur-inclusief. Deze inzet zal nader worden uitgewerkt door het Rijk
. Dat in de kamerbrief Evaluatie Voedsel Agenda 2016-2022 de LNV minister een doelstelling heeft neergelegd voor de eiwittransitie doelstelling om een verschuiving van de balans in de consumptie van dierlijke en plantaardige eiwitten van de huidige 60/40- verhouding naar 50/50 in 2030 te realiseren. Dit is een ambitieus doel: dit vraagt over de gehele populatie een gedragsverandering in het eetpatroon. Deze verhouding past bij de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum die zowel ziet op gezondheid als duurzaamheid. Een dergelijke verschuiving levert tevens een reductie op van de broeikasgasemissies met 10-15%1 en draagt daarmee bij aan de afspraken in het Klimaatakkoord. Overwegend dat 10 cateraars al gekozen hebben om in 2030 60% plantaardige eiwitten te realiseren, dus meer dan het doel van 50/50.
· Dat volgens de Autoriteit Consument en Markt (ACM) het wenselijk is dat duurzame voedselproducten goedkoper worden en niet-duurzame voedselproducten duurder.
. Dat volgens de ACM het wenselijk is dat er prijsafspraken worden gemaakt om duurzaamheid van voedselproducten te bevorderen, mits wordt voldaan aan de vereisten van de richtlijnen. Dit laatste lijkt met de afspraken in dit convenant geheel het geval te zijn, zie bijlage 1.
· Dat wetenschappers aangeven dat sturen met prijs het sterkte instrument is om gedrag bij voedingsmiddelen in positieve of negatieve wijze bij te sturen en dat een combinatie van prijsaanpassingen en voorlichting het beste resultaten oplevert.
· Dat onderzoek naar ‘echte prijzen’ (true pricing) uitwijst dat vlees en zuivel duurder worden als alle milieukosten en gezondheidskosten in de prijs zijn opgenomen.
· Dat convenantspartijen via prijssignalen de mogelijkheid hebben om prikkels te geven richting meer duurzame en gezondere keuzes, zonder mensen in hun vrijheid te beperken. Hierbij kunnen voedselproducten met de hoogste klimaat voetafdruk en met een grote negatieve impact op de gezondheid duurder worden en gezonde en/of duurzame voedselproducten juist goedkoper. Het verlagen van de btw (van 9 naar 0%) op groente en fruit en een suikerbelasting zijn hier voorbeelden van, maar cateraars en opdrachtgevers kunnen ook zelf nog een nadere invulling geven om de consument te stimuleren om tot betaalbare, en meer gezonde en duurzame keuzes te komen.
· Dat volgens de Europese Rekenkamer de klimaat voetafdruk van Nederlandse voeding voor 80% wordt veroorzaakt door de consumptie van vlees en zuivel.
· Dat overconsumptie van rood en bewerkt vlees de risico’s verhoogt op hart- en vaatziekten, diabetes 2, darm- en zelfs longkanker en overgewicht. De kosten van een ongezond voedselpatroon in Nederland bedragen inmiddels 8 miljard euro per jaar en een gezond eetpatroon zal zorgkosten voor iedereen verlagen.
· Dat er van december 2021 tot en met maart 2022 een pilotproject heeft plaatsgevonden bij drie catering locaties van de Universiteit Wageningen, TU Eindhoven en Hogeschool Zuyd Maastricht, waar een succesvolle prijsaanpassing heeft plaatsgevonden op voedselproducten in combinatie met voorlichting, waarbij de gezonde keus goedkoper werd gemaakt en vlees gemiddeld 40% in prijs verhoogd werd (conform rapport Duurzaamheidsbijdrage vlees, CE Delft, 2019). Uit evaluaties bleek dat groenten/fruit en vega maaltijden zeven maal vaker verkocht werden bij een prijsverlaging van 9% en extra promotie en er 20% minder vlees is verkocht, terwijl klanten en opdrachtgevers tevreden waren.
· Dat er bij het bedrijfsrestaurant (Rijnstraat 8 Den Haag) van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een project loopt (of liep) waarbij bezoekers vrijwillig de ‘echte prijs’ meerprijs kunnen betalen voor voedsel. De meerprijs wordt gedoneerd aan 2 goede doelen: Trees for All en een sociaal goed doel via Circular Green. In de menukaart zijn de milieu- en sociale kosten opgeteld bij de normale marktprijs. Een broodje vleeswaren wordt hierdoor 67 cent (16%) duurder, een broodje kaas wordt 25 cent (6%) duurder, een kroket 27 cent (15%), een glas melk 33 cent (23%).
· Dat er bij Rijkswaterstaat een ‘true price’ project loopt (of liep) voor catering via Albron, waarbij in het contract een differentiatie is opgenomen met een meerprijs van gemiddeld 10% voor koffiemelk en een korting van 10% (10 cent) op de prijs van plantaardige koffiemelk. Mede door de communicatie over deze verandering is het aandeel van plantaardige koffiemelk 51% geworden. Via een kortings- en plusknop op de kassa wordt dit bijgehouden. Rijkswaterstaat zal overgaan op een volledige vegetarisch assortiment.
· Dat er bij tientallen andere catering locaties inmiddels ook al ervaring is opgedaan met ‘true pricing’ van voedsel, waaronder een pilot van Hutten bij Deloitte (Zuidas) met koffie, 14 locaties met true pricing bij cateraar Vermaat (bijv. Triodos bank, FMO, WUR, Ziggo, WUR, Vodafone, Exact, Topdesk, WNF). In sommige gevallen werd de meerprijs door de klant betaald, verplicht dan wel vrijwillig, in andere gevallen werd de meerprijs betaald door de opdrachtgever.
. Dat het voor cateraars en opdrachtgevers belangrijk is om te beschikken over (gratis) open source data over milieu- en sociale kosten van een grote reeks voedingsmiddelenproducten die voor alle locaties gebruikt kunnen worden om true pricing toe te passen. Nu is het nog vaak zo dat per locatie betaald wordt om voor een aantal producten de true price data vast te stellen, tegen hoge kosten voor consultancy bureau's. Als op grotere schaal 'true pricing' toegepast gaat worden, is dit niet meer te betalen. RIVM bouwt nu grotere open source data bases met milieukosten per type voedingsmiddel, maar ook voor sociale kosten is open sourcing belangrijk. Voor gezondheidskosten per kg rood en bewerkt vlees is deze data al beschikbaar (WUR rapport i.o.v. TAPP Coalitie). Het project FoodCoST van WUR (met EU Financiering) werkt ook aan geharmoniseerde open source data voor true pricing van voedsel.
· Dat in de Citydeal gezonde en duurzame voeding diverse grote gemeenten met o.a. de ministeries van VWS en LNV hebben afgesproken om de voedselomgeving in 2030 overwegend gezond en duurzaam te maken. Vooral rond scholen, in openbare gebouwen, in supermarkten, catering en horeca. Hiermee dragen ze bij aan fitheid, vitaliteit, preventie van ziekten en op een natuur, milieu en klimaatsysteem in balans. De deal omvat onder meer een verschuiving in de consumptie van eiwit naar meer plantaardige bronnen: minimaal 50% plantaardig in 2030, op weg naar 60% in 2040. Dit is in lijn met huidige voedingsrichtlijnen gericht op eten volgens de Schijf van Vijf, die door het Voedingscentrum is opgesteld. Veel studenten wonen in deze grote steden.
Dat gezien de beleidscontext en de positieve ervaringen met true price pilots in de catering, het tijd lijkt voor een volgende stap, namelijk opschaling van de invoering van true pricing door meerdere cateraars en op permanente basis. Een convenant met cateraars is hiertoe een beproefde aanpak, waarbij tevens andere doelen worden meegenomen zoals een groter aanbod biologische en duurzame voedsel producten. Zolang de definitie voor ‘duurzame voedselproducten’ nog niet gereed is zal dit convenant er niets mee doen; als dit wel het geval is kunnen convenantspartijen dit alsnog opnemen en er nieuwe afspraken over maken.
Komen de convenantpartners tot de volgende doelstellingen:
3. Doelstellingen van de samenwerking
3.1 Het doel is bij te dragen aan de doelen voor minstens 25% biologische producten in 2030 in cateringlocaties van in ieder geval het Rijk en Provincies (concept landbouwakkoord), de landelijke en gemeentelijke doelstellingen voor een verschuiving in de consumptie van eiwitten naar meer plantaardige bronnen: minimaal 50% plantaardig eiwit in 2030, op weg naar 60% in 2040 (doel Voedselbrief 29-3-2022 ministerie LNV en City Deal gezonde en duurzame voeding), De bijdrage via de catering hieraan is een doelstelling van 80% plantaardige voeding en maximaal 20% dierlijke eiwitten (Dutch Cuisine norm).
Dit betekent dat de volumes vlees, zuivel, eieren en vis in het assortiment en qua portie grootte gemiddeld zullen afnemen en plantaardige eiwitbronnen (eiwitrijke groenten zoals peulvruchten, noten, paddenstoelen, vlees/zuivelvervangers) toenemen. Bovengenoemde doelen zijn minimumdoelen, die uiteraard hogere ambities niet uitsluiten zoals uitsluitend plantaardig/ vegetarische opties aanbieden of het toepassen van de EAT-Lancet Planetary Health Diet.
3.2. De convenantpartners realiseren daartoe gezamenlijk het doel om vanaf xxx datum 2025 of zo snel mogelijk blijvende true price prijs aanpassingen te introduceren in de catering, in ieder geval op het gebied van rood en bewerkt vlees (minstens 40%) en kip en kaas, melk en eieren (minstens 10% prijsverhoging). De true price meerprijs voor vlees en zuivel (en andere voedselproducten) wordt gebruikt voor de boeren die het product gemaakt hebben om hen (mede) in staat te stellen emissies van broeikasgassen of stikstof verder te verlagen en/of biodiversiteitsinspanningen te belonen (zo'n beloning stelt melkveehouders bijvoorbeeld in staat grasland om te zetten in agrarische natuur en het bedrijf te extensiveren (minder dieren per hectare of per stal, wat hun kan helpen om mest afzetkosten, stikstof- en broeikasgasemissies fors te verlagen). Nederlandse boeren die het voedsel leveren dat in de cateringlocaties verkocht wordt, kunnen een plan indienen waarin de 'true price meerprijs' die per cateringlocatie of per cateraar jaarlijks wordt apart gehouden, geinvesteerd kan worden. De beste voorstellen worden vervolgens geselecteerd en gehonoreerd. Niet alle leveranciers kunnen op deze manier een bijdrage ontvangen, maar wel zoveel mogelijk boeren, voor projecten met een aantoonbare impact (emissie verlaging of biodiversiteitsverbetering).
De minimaal voorgestelde prijsverhogingen voor dierlijke eiwitproducten zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten over 'true pricing' van o.a. WUR en CE Delft of True Price en bij voorkeur op basis van open source data. De voorgestelde meerprijs op vlees op basis van milieukosten per kg rundvlees, varkensvlees en kip uit het eerdere CE Delft rapport 'Duurzaamheidsbijdrage vlees' (open source) staat aan de basis van de reele prijs van vlees zoals voorgesteld in de Brede Maatschappelijke Heroverwegingen, een regeringsbrief van 20 april 2020 met een voorstel dat vlees gemiddeld minimaal 40% duurder wordt. Voor kaas, melk, rundvlees, varkensvlees, kip en eieren zijn ook EU-gemiddelden beschikbaar via dit rapport. Convenantspartners werken aan de ontsluiting van gratis beschikbare en actuele open source data om zelf true pricing toe te kunnen passen op zoveel mogelijk voedingsmiddelen.
Cateraars kunnen als alternatief voor (of naast) betalingen aan boeren vanuit de 'true price meerprijs' ook kiezen voor prijsverlagingen op het gebied van groente, fruit en vega maaltijden, vlees- en zuivelvervangers (prijs gaat bij voorkeur 10% omlaag). Dit model werd eerder succesvol toegepast bij 'true price catering' bij 3 universiteiten, o.a. WUR met GreenDish.
3.3. De convenantpartners nemen gelijktijdig of na ondertekening van het convenant maatregelen om deze prijs- en assortiments- aanpassingen in te voeren en hierover op passende wijze te communiceren en afspraken te maken met cateraars en andere betrokkenen.
3.4 Voor wat betreft de prijs aanpassingen kan voortgebouwd worden op basis van eerdere succesvolle ‘true price’ pilot projecten in diverse bedrijfsrestaurants.
4. Partners
concept lijst mogelijke partijen; vet en cursief = reeds toegezegd deel te nemen
Ministerie LNV , vertegenwoordigd door…..
Ministerie VWS, vertegenwoordigd door…...
Lijst cateraars: Vermaat, Hutten
andere cateraars PM
Lijst opdrachtgevers van cateraars, PM
Koepel organisaties, PM
TAPP Coalitie, de organisatie voor eerlijke prijzen van vlees en zuivel en prijsverlagingen voor gezond voedsel, vertegenwoordigd door dhr. Jeroom Remmers, directeur.
Caring Doctors, 40+ medisch specialisten, 55 huisartsen en 800+ zorgprofessionals, vertegenwoordigt door de voorzitter van het bestuur, vertegenwoordigd door dhr. Patrick Deckers
Toekomstproef, het Platform voor Duurzame voeding in de zorg. ToekomstProef is een initiatief van Stichting Eten+Welzijn en is ontwikkeld met steun van MVO Nederland, Nevi, Ministerie van VWS, Intrakoop, Milieu Platform Zorg en een groot aantal koplopers in de zorg. Met ToekomstProef heeft de zorg een eigen, integrale aanpak om actief bij te dragen aan de klimaatdoelstellingen die vanuit de Green Deal zijn gesteld.
Studenten voor Morgen, hét studenten netwerk voor een duurzame toekomst in het hoger onderwijs; een samenwerking tussen meer dan 40 lid organisaties; vertegenwoordigd door de voorzitter van het bestuur