Follow the Money: vleesheffing door ministerie LNV en EY ten onrechte afgewezen

Onderzoeksbureau Follow the Money (FtM) publiceerde vandaag een kritisch artikel over een rapport van consultancybureau EY uit 2020 over de haalbaarheid van een eerlijke vleesprijs (milieuheffing op vlees) in opdracht van het Ministerie van Landbouw.  In het artikel wordt het ministerie verweten de opdracht zodanig geformuleerd te hebben dat de uitkomst van het onderzoek al vast zou staan: de heffing zou onuitvoerbaar en te complex zijn. Tegenstanders van de heffing binnen en buiten de Tweede Kamer kregen zo gratis munitie om het voorstel niet te steunen, wat kort daarna ook met een Tweede Kamer-motie gebeurde met een beroep op het EY-rapport. Na een beroep op de Wet Open Overheid van FtM om alle informatie over dit rapport openbaar te maken, blijkt dat een eerlijke vleesprijs ten onrechte is afgewezen.

Het FtM-artikel noemt dat landbouworganisatie LTO Nederland oorspronkelijk enthousiast was over het voorstel om consumenten meer te laten betalen voor vlees en de meerprijs terug te sluizen naar veehouders, mits LTO Nederland zelf ‘aan de knoppen mocht zitten’. Ook voor milieu en volksgezondheid zou het voorstel veel maatschappelijke voordelen kennen in lijn met overheidsdoelen. Jeroom Remmers, directeur van de TAPP Coalitie, voorstander van de eerlijke vleesprijs: “Wij zijn blij met dit onderzoek van Follow the Money, waaruit blijkt dat een milieuheffing op vlees wel degelijk haalbaar en wenselijk kan zijn, mits de opdrachtverstrekking van onderzoek ook hierop gestuurd zou hebben in meer neutrale en bredere zin. In Duitsland werd namelijk eenzelfde haalbaarheidsonderzoek gedaan door het landbouwministerie, dat juist graag zo’n heffing op vlees ten gunste van boeren wilde invoeren om investeringen in stallen te financieren. Uit dat Duitse haalbaarheidsonderzoek uit maart 2021 met de titel 'Machbarkeitsstudie zur rechtlichen und förderpolitischen Begleitung einer langfristigen Transformation der deutschen Nutztierhaltung', bleek dat een verbruiksbelasting op vlees of btw-verhoging prima is in te voeren. Na de recente boerenprotesten in Duitsland werd het voorstel door de landbouwminister Ozdemir opnieuw voorgesteld, als manier om boeren financieel te steunen".

Ook een recent rapport van het Ministerie van Financiën ‘Belastingen in maatschappelijk perspectief’, dat 11 september 2024 in de Tweede Kamer besproken wordt, stelt dat een consumentenheffing op vlees haalbaar is en fors bijdraagt aan klimaat- en gezondheidsdoelen. Dit gold ook voor eerdere rapporten van CE Delft (Duurzaamheidsbijdrage vlees, Pay as you eat dairy, eggs and meat) en WUR (Beprijzing van vlees en verduurzaming, een begaanbare weg?).

We wensen de nieuwe landbouwminister Wiersma toe dit voorstel opnieuw op te pakken, zoals vorig jaar in het concept Landbouw Akkoord het plan was.” ‘Ook het ministerie zegt nu dat het EY-onderzoek onvoldoende was om de vleestaks van tafel te schuiven’, stelt het artikel van FtM, een LNV-woordvoerder citerend.

Een soortgelijk rapport in opdracht van het ministerie van Financiën over afschaffing van de btw op groente en fruit, uitgevoerd door SEO trof eenzelfde lot. Ook daar had het Ministerie Ecorys opdracht gegeven vooral nadelen op te sommen van afschaffing van de btw op groente en fruit in plaats van te vragen hoe zo’n voorstel juist wel ingevoerd zou kunnen worden, ook conform een grote meerderheid in de Tweede Kamer. Na publicatie van het rapport was de meerderheid in de Tweede Kamer voor het voorstel eveneens ten onrechte verdwenen.

Lees hier de eerdere reactie van TAPP Coalitie op het EY-rapport.

Lees hier het volledige onderzoek van Follow The Money van Yara van Heugten en Jan Daalder: 

Hieronder is de samenvatting te lezen:

De vleestaks is goed voor boeren, maar komt er voorlopig niet door ‘gekleurd en eenzijdig’ rapport

Een vleestaks van zo’n 2 à 6 euro per kilo is goed voor natuur, dier én boer, maar volgens een onderzoek van consultancybureau EY ‘onuitvoerbaar’. Alleen: dat onderzoek, in opdracht van het ministerie van landbouw, was gekleurd en eenzijdig. Niet gek, aangezien het ministerie de opdracht zó formuleerde dat de uitkomst vooraf al bijna vaststond.

Wat is het nieuws?

In 2020 vroeg het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit aan consultancybureau Ernst & Young (EY) om onderzoek te doen naar de ‘uitvoerbaarheid’ van een vleestaks. 
Daarbij benadrukte het ministerie ‘de complexiteit’ van zo’n heffing, en moest EY nadrukkelijk niet kijken naar de economische gevolgen, de gedragseffecten, consumptiepatronen en eventuele milieu- of gezondheidseffecten van een vleesbelasting. 
Experts zijn kritisch op de voorgeschreven methode en de opdracht. De vraagstelling is ‘sturend, gesloten en slecht geformuleerd’. 
Ook met het rapport zelf is veel aan de hand. Zo doet EY meerdere aanbevelingen zonder die grondig te onderbouwen, om ze vervolgens zelf als onuitvoerbaar te bestempelen.

Waarom is dit belangrijk?

De vleestaks is niet alleen goed voor dierenwelzijn en de natuur, maar ook voor burgers en boeren. 
De opbrengst van een taks – jaarlijks tot wel 1,4 miljard euro – kan namelijk gebruikt worden om boereninkomens te stutten en de btw op groente en fruit te verlagen. Minder vlees eten is daarnaast ook nog eens goed voor de volksgezondheid. 
Het ministerie is voorlopig niet van plan een vleestaks verder te onderzoeken of in te voeren.
Hoe hebben we dit onderzocht?

Na een tip van een lezer vroeg Follow the Money documenten op bij het ministerie van Landbouw over het onderzoek van EY. 
FTM legde de offerteaanvraag en interne mailwisselingen voor aan meerdere experts. 

• Wat doe je als ministerie wanneer een actiegroep blijft lobbyen voor een maatregel die je zelf niet ziet zitten? 
• In 2020 zetten 50 duizend mensen hun handtekening onder de petitie ‘Ja, ook ik wil een eerlijke vleesprijs’. 
• Een vleesbelasting van 2 à 6 euro per kilo remt de consumptie van vlees, en dat leidt tot een flinke afname van de stikstof- en broeikasgasuitstoot van de landbouw. Dat betoogden de initiatiefnemers van de petitie op basis van een door hen betaalde studie. Het geld dat de heffing zou opleveren  – jaarlijks tot wel 1,4 miljard euro – zou kunnen worden ingezet om groenten en fruit goedkoper te maken en om boeren te helpen verduurzamen. 
• De ondertekenaars wilden dat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) vlees zo snel mogelijk duurder zou maken. Maar een aantal ambtenaren waarschuwde intern dat een vleestaks zou leiden tot meer ‘complexiteit en regeldruk voor het bedrijfsleven’. En ook voor de Belastingdienst – die al jaren met grote ICT-problemen kampt – zou het heffen van een belasting op vlees ontzettend moeilijk zijn, vreesden de ambtenaren. Dat blijkt uit interne documenten die Follow the Money verkreeg met een beroep op de Wet open overheid. 
• Een van de ambtenaren mailde: ‘Nog even ter illustratie van de complexiteit: Vlees wordt vaak in samengestelde producten verwerkt, zoals in magnetronmaaltijden, vleessalades, worstenbroodjes of vleeskroketten. Een btw op vlees zal dan leiden tot een groot aantal afbakenings- en controleproblemen op elk leveringsmoment, waar dan ook in de keten.’
• Bovendien waarschuwden ambtenaren er in een interne notitie voor dat vlees het ‘stigma slecht’ zou kunnen krijgen. 
• Vanwege de petitie en de ‘vele aandacht’ die er ‘de laatste tijd’ is voor een vleestaks, besloot het ministerie in de zomer van 2020 toch een onderzoek te bestellen bij een ‘onafhankelijk fiscaal expert’.
• Uit de interne documenten over de totstandkoming van de studie, die Follow the Money opvroeg na te zijn getipt door een betrokkene, blijkt dat het ministerie de onderzoeksvraag sturend formuleerde, en consultancyfirma EY het onderzoek slecht uitvoerde. Het ministerie formuleerde de opdracht aan EY zo, dat de uitkomst vooraf al bijna vaststond. 
• Toch werd na dat onderzoek de discussie over vleestaks in de kiem gesmoord, en in het hoofdlijnenakkoord van kabinet-Schoof komt het onderwerp zelfs helemaal niet voor.