Advies aan Tweede Kamer ivm debat leefstijlpreventie - gezond eten goedkoper, vlees juist duurder
Geacht lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal,
Het regeerakkoord en het debat over leefstijl preventie 24 maart bieden een groot aantal mogelijkheden voor inbreng vanuit uw fractie. Dit is relevant vanwege de aandacht voor preventie en stimuleren van gezonde voeding en afremmen van de ongezonde keuzes, zoals genoemd in het regeerakkoord. Per onderdeel van de geagendeerde thema’s geef ik u namens de TAPP Coalitie mogelijkheden aan voor uw inbreng. Wij zetten ons net als u in voor een gezond en duurzaam voedsel systeem, met een consumptie van voedsel conform gezondheidsrichtlijnen, waar wij met name fiscale instrumenten voor bepleiten, ook omdat convenanten en voorlichting onvoldoende resultaat hadden. Onze coalitie bestaat uit 55 organisaties: jongeren-, boeren- en voedsel- organisaties, bedrijven, milieu-, dierenwelzijn- en gezondheidsorganisaties. Ons pleidooi voor een eerlijke vleesprijs (heffing) en een btw verlaging op groente en fruit werd vorig jaar ook onderschreven door de Federatie voor Gezondheid (70 gezondheidsorganisaties, waaronder de GGD en diverse artsen organisaties). Dit voorstel heeft ook de steun van 63% van de Nederlandse bevolking, bleek uit herhaaldelijke enquetes (o.a. DVJ Insights enquete jan 2021). Op 16 februari bepleitte ook Rabobank CEO en oud SER voorzitter Wiebe Draijer een heffing op vlees en CO2 beprijzing op alle (voedsel)producten: https://www.nporadio1.nl/podcasts/goed-werk/65981/2-rabobankbaas-is-voor-belasting-op-co2-uitstoot-van-alles-wat-je-koopt-s03
Wij verzoeken u invulling te geven aan nieuw gezondheidsbeleid van het ministerie van VWS, op basis van datgene wat in het regeerakkoord is opgenomen; namelijk gezond en duurzaam, de gemakkelijkste en goedkoopste keuze te maken. Nu is dat andersom, dus er is veel werk te doen! Hieronder geven wij aan hoe dat volgens ons het beste kan gebeuren. In aanvulling daarop ondersteunen wij de petitie met het 10 punten plan ‘Plantaardig het nieuwe normaal’ van onze partner Transitie Coalitie Voedsel, die afgelopen dinsdag is aangeboden aan de Tweede Kamer (LNV Cie), zie https://transitiecoalitievoedsel.nl/wp-content/uploads/10-puntenplan-Plantaardig-het-Nieuwe-Normaal_def.pdf Dit 10 puntenplan is tot stand gekomen met o.a. WNF NL, Voeding Leeft, ProVeg, Natuur & Milieu, IUCN Nl, Instituut voor Milieuvraagstukken – Vrije Universiteit en Feedback EU.
Rapport Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) over eerlijke kansen op gezondheid en 18) Bouwstenen toekomstig preventie beleid
Hier kan uw fractie ingaan op aanbeveling nummer 7 van het RVS rapport om prijsmaatregelen in te voeren zodat ongezond voedsel duurder wordt. Kan uw fractie ook ingegaan op de RVS aanbeveling voor het opleggen van sterke beperkingen aan supermarkten om verleidingen ongezond eten te kopen te verminderen door wettelijk te eisen dat van alle supermarkt reclames minstens 50% voedsel producten uit de schijf van vijf betreft? (Nu is dat maar 20%!). Dit is belangrijk om te voorkomen dat de zorgkosten in 2040 dreigen te verdubbelen naar 174 miljard euro, zoals in bijlage 18 van de Kamerbrief staat (Bouwstenen toekomstig preventie beleid).
Bouwstenen toekomstig preventiebeleid
Gezond voedsel moet goedkoper worden, ongezond duurder, dat is de aanbeveling van wetenschappers en instituten zoals de Wereldbank en WHO om de obesitas epidemie aan te pakken: https://www.tappcoalitie.nl/nieuws/13250/wereldbank-vraagt-regeringen-om-fiscale-maatregelen-tegen-ongezonde-voeding
Hier ligt ook een rol voor de Rijksoverheid, naast de inzet via convenanten. Nu de inflatie en hoge voedsel- en energieprijzen het leven voor mensen met lage inkomens moeilijk maakt, is het een historische kans om voor lage inkomens vouchers uit te delen voor gezond voedsel. Dit kan met moderne methoden zoals de "Doe maar lekker duurzaam voucher" van 12,50 euro om te besteden bij AH aan gezonde, plantaardige producten. De overheid kan ook zo’n voucher/ credit card ontwikkelen voor de 25% armste huishoudens (bijv 3 miljoen mensen met laagste inkomen die zorgtoeslag ontvangen). Een voucher kan recht geven op bijv. 20 euro per maand te besteden aan gezonde en plantaardige producten bij supermarkten /winkels die meedoen aan de actie. Dat zou 720 mln euro kosten per jaar, plus uitvoeringskosten. Daarnaast is overheidsreclame op TV, radio en online nodig over het belang om minder ongezond te eten. Dat is een betere of aanvullende manier t.o.v. de verlaging van btw en accijns op energie/brandstoffen en de 800 euro extra voor mensen met bijstands niveau inkomen.
Tenslotte is naast een suikertaks ook een eerlijke vleesprijs een enorme impuls voor een gezonder voedselpatroon, bleek al uit een brief aan de Tweede Kamer 20 april 2020 (Brede maatschappelijke heroverwegingen, rapport duurzaam voedsel systeem https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2020/04/20/bmh-10-naar-een-duurzamer-voedselsysteem). Een reële prijs op vlees (een milieu heffing, inclusief externe milieukosten) levert veel meer gezonde mensen op (minder diabetes 2 en darmkanker) dan de suikertaks, blijkt uit de doorrekening. De heffing op vlees is door het PBL doorgerekend op gezondheidseffecten: een lagere vlees consumptie zal jaarlijks het aantal nieuwe patiënten met diabetes met 7,6% doen afnemen (4434 personen). Bij beroerte is de daling 2,7% (2883 mensen) en bij dikke darmkanker is de daling 2,9% (454 mensen). Verder zal dit voorstel zorgen voor een enorm afname in de CO2-uitstoot (2 Mton CO2), aldus PBL in de BMH notitie.
Het niet-belasten van vlees zal dus zo’n 8000 mensen extra per jaar ziek maken. Zorgkosten kunnen jaarlijks minstens 40 miljoen euro dalen als er WEL een heffing op vlees zou komen. Volgens andere rapporten is dat bijna 0,5 miljard euro per jaar aan lagere zorgkosten. (Springmann, Oxford University, S. Biesbroek, RIVM).
Overige juridische mogelijkheden m.b.t. gezonde voedsel omgeving
Kunt u op dit thema moties indienen over de Wet Publieke Gezondheid? Zie bijlage 1. Wij stellen voor dat retail en out of home organisaties per 1-1-2023 net als bij alcohol op producten buiten de Schijf van Vijf en bij rood vlees geen kortingen meer mogen geven van boven de 25% (“prijsacties”). [2] Die regel geldt voor zowel online omgevingen als voor supermarkten en buurtwinkels. Het voorstel is geen kortingen meer te geven boven de 25%, zoals reclame-uitingen waarin meer dan 25% korting wordt geboden. Voorbeelden: 'twee voor de prijs van één’, 'tweede product gratis’ of 'nu 30% korting’.
Suggesties voor een motie: Verzoek om vanaf 2025 de Schijf van Vijf na advisering door de Gezondheidsraad zoveel mogelijk aan te passen conform de EAT LancetPlanetary Health Diet [3}. Dit zou ook als nieuw Artikel 3 lid 1 kunnen worden opgenomen in de Wet.
[2] https://www.nvwa.nl/onderwerpen/regels-voor-verkoop-alcohol/verbod-hoge-kortingen-op-drank-in-retail
[3] https://eatforum.org/eat-lancet-commission/eat-lancet-commission-summary-report/
Wij verzoeken u te vragen dat een nieuw artikel 11 in Warenwet besluit vlees wordt opgenomen over een verbod op verkopen van vlees en vleeswaren met een prijskorting van meer dan 25%, zoals dit sinds zomer 2021 ook bij alcohol is gedaan, zie art. 2a Alcoholwet: https://wetten.overheid.nl/BWBR0002458/2021-07-01
In de het Warenwetbesluit Vlees, gehakt en vleesproducten https://wetten.overheid.nl/BWBR0009675/2019-12-14 kan een nieuw artikel 11 worden opgenomen: (oud artikel 11 is immers vervallen), analoog aan art. 2a Alcoholwet:
“Het is verboden om bedrijfsmatig of anders dan om niet vlees, gehakt of vleesproducten aan te bieden of te verstrekken voor gebruik elders dan ter plaatse tegen een prijs die voor een periode van een maand of korter lager is dan 75% van de prijs die in het betreffende verkooppunt gewoonlijk wordt gevraagd. Uitgezonderd is vlees dat is afgeprijsd op de dag dat de houdbaarheidsdatum verloopt om verspilling tegen te gaan (maximale korting is dan 75% van de prijs die gewoonlijk wordt gevraagd)”.
Doel is te voorkomen dat negatieve impact ontstaat op het boeren inkomen, milieu, klimaat en volksgezondheid als gevolg van extreem lage vleesprijzen. Ook kunnen boeren bij een lage vleesprijs onvoldoende investeren in dierenwelzijn en milieu. In andere EU-landen is een dergelijk verbod op stunten op voedsel al ingevoerd, in Nederland nog niet.
Alternatieven btw-verlaging groente en fruit
Hier kan uw fractie een subsidie-regeling van 500 mln euro/jaar voor groenten, fruit en vlees/zuivel vervangers voorstellen zolang de btw verlaging op groente en fruit nog niet is doorgevoerd? Deels met focus voor lage inkomensgroepen (vouchers). Zie ook ons voorstel hiertoe aan Carola Schouten: https://tappcoalitie.nl/nieuws/17769/tapp-coalitie-adviseert-minister-schouten-als-armoede-minister-over-gezonde-voeding. Wij hebben overigens van de hoogste directeur verbruiksbelastingen van het Ministerie van Financien gehoord dat het bericht van de Telegraaf dat de ICT systemen van de Belastingdienst een btw verlaging op groente en fruit niet aankan, onjuist is. Dat geldt niet voor de 0% btw, wel voor een 5% btw tarief. Volgens Mark Rutte zou de btw verlaging op groente en fruit binnen een dag ingevoerd kan worden, maar wanneer is dat dan? https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2417865-wat-groente-of-fruit-is-is-zo-simpel-nog-niet
Gezonde schoollunch en bewegen
Hier zou uiteraard heel positief gereageerd moeten worden op de doorgerekende scenario’s om maximaal in te zetten op gezonde school lunches (555 miljoen euro per jaar, 2,20 euro subsidie per dag per leerling) en alle basisscholen school fruit/groenten (33,6 miljoen euro per jaar extra). Dit zou bijvoorbeeld gefinancierd kunnen worden door vanaf 2023 of 2024 de btw op vlees naar het standaard tarief te brengen. Een gezonde schoollunch zou moeten zijn: een warme maaltijd met minimaal 80% groenten/fruit/ salades. (Dutch Cuisine regel).
Daarnaast zou het fiscaal aftrekbaar moeten zijn als bedrijven medewerkers een gezonde lunch gratis aanbieden. Nu moet hierover belasting worden betaald, wat werkgevers afremt gezonde lunches gratis aan te bieden als onderdeel van de arbeidsvoorwaarden.
Preventie Akkoord
Hierbij kan een toezegging gevraagd worden van de VWS minister dat er een nieuw doel bij komt in het preventie akkoord voor 2030: realiseren 50/50 aandeel plantaardig/dierlijke eiwitten, om zo risico’s te verlagen op hart- en vaatziekten, diabetes 2, darmkanker en overgewicht, en zorgkosten te verlagen (onderbouwing: minder vlees consumptie n.a.v. reële beprijzing vlees doorrekening in Brede Maatschappelijke Verkenningen 20-4-2021). Het aandeel 50/50 dierlijk/plantaardig eiwit is ook opgenomen in de 16 okt 2021 afgesloten City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving met ongeveer 10 grote gemeenten en andere ministeries, dus het ligt in de lijn der logica deze doelstelling ook voor heel Nederland toe te passen en niet alleen in de grote gemeenten.
Mocht de Minister dit niet willen, dan kan gevraagd worden in het kader van de doelstelling om obesitas tegen te gaan, ook een subdoel en actieplan te formuleren voor het verminderen van de consumptie van (bewerkt) vlees. De Wereldbank heeft 6-2-2020 een rapport over obesitas gestuurd aan alle landen, met de stellige oproep aan regeringen ongezond voedsel duurder te maken en te ontmoedigen (waaronder frisdranken en bewerkte producten, waaronder vlees). Ook zijn er steeds meer onderzoeken die de relatie leggen tussen overgewicht en vlees overconsumptie.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24815945/
https://www.gezondheidsnet.nl/overgewicht-en-afvallen/minder-vlees-eten-zorgt-voor-gewichtsverlies
https://gezondnu.nl/dagnieuws/eiwitten-uit-vlees-naast-suiker-oorzaak-obesitas/
https://www.tabledebates.org/research-library/meat-consumption-contributing-global-obesity
Bevolkingsonderzoeken tonen aan dat vleeseters drie keer vaker zwaarlijvig zijn als vegetariërs en negen keer zo vaak als veganisten.
Reactie op brief van Transitie Coalitie Voedsel
Hier is het wenselijk dat gevraagd wordt naar tussendoelen voor 2025 en 2030 voor het algemene doel uit het Klimaatakkoord om in 2050 10-15% minder eiwitconsumptie te realiseren en bovendien een verhouding 40% plantaardig en 60% dierlijke eiwitten, conform de Schijf van Vijf. Wordt het tussendoel voor 2030 50/50% dierlijk/plantaardig eiwit, zoals het Rijk al met grote gemeente afsprak in de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving van 16 okt 2021? En daarnaast 7,5% minder totaal eiwitconsumptie in 2030? Zie ook punt Preventie Akkoord, daar hoort dit onderwerp ook thuis als nieuwe doelstelling, ook om te zorgen dat uitvoerende partijen zoals cateraars, supermarkten, sportkantines zich committeren aan het doel om het Klimaat Akkoord en doelen voor gezonde voeding uit te voeren de komende jaren, niet pas in 2050.
Feiten over vlees
Bron: Ministerie Financien:: https://open.overheid.nl/repository/ronl-a3524115-4edd-46ba-9e67-5013ca216ecb/1/pdf/gezondheidsgerelateerde-belastingen.pdf
"Rood en bewerkt vlees: Nederlanders eten gemiddeld 98 gram vlees per dag (686 gram/week), waarvan 76 gram rood vlees (532 gram/week). Bijna de helft van dit vlees is bewerkt vlees (47 gram/dag). Mannen eten meer vlees en vleesproducten (115 gram/dag) dan vrouwen (81 gram/dag). Het eten van te veel vlees brengt risico’s voor de gezondheid met zich mee. Rood en met name bewerkt vlees zoals vleeswaren worden in verband gebracht met beroerte, diabetes type II en kanker. Onbewerkt mager vlees past in een gezond eetpatroon, vooral vanwege de eiwitten, vitamines en mineralen. Het advies is om niet meer dan 500 gram vlees per week te eten, waarvan maximaal 300 gram rood vlees, zoals rundvlees en varkensvlees. Bewerkt vlees, vleeswaren en vette vleessoorten staan niet in de Schijf van Vijf".
(Kortom: Nederlanders eten nu 77% meer rood vlees dan het gezondheidsadvies: 532 ipv 300 gram/week. Nederlanders eten ook 37% meer vlees dan het advies van 500 gram/week; bij mannen is dat zelfs 61% meer dan het advies (805 ipv 500 gram/week).
Volgens een CBS rapport uit 2021 is de vleesconsumptie sinds 2016 niet gedaald. Preventiebeleid vraagt dus krachtig extra overheidsbeleid om vleesconsumptie op het peil te brengen van de Nederlandse gezondheids richtlijnen.
https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/rapportages/2021/klimaatverandering-en-energietransitie-opvattingen-en-gedrag-van-nederlanders-in-2020/6-vleesconsumptie#:~:text=Ook%20is%20de%20totale%20vleesconsumptie,vlees%20(zie%20paragraaf%206.1).
Bij voorbaat dank.
Hoogachtend,
Ir. Jeroom Remmers
Directeur TAPP Coalitie
06 22 40 77 12
Bijlage: Wet Publieke Gezondheidszorg
Mogelijkheden voor preventie: nieuw Artikel 17 in Wet Publieke gezondheidszorg
1. De Minister krijgt de wettelijke taak om overgewicht, obesitas en voedselgerelateerde welvaartsziekten zoals diabetes 2, darmkanker, longkanker en hart- en vaatziekten, alsmede de stijgende zorgkosten die hiermee samenhangen, te minimaliseren en te voorkomen. Hieronder valt ook de bevoegdheid om per voedselproduct maximale suiker-, zout- en vetgehalten en de hoeveelheid verkochte dierlijke t.o.v. plantaardige eiwitten vast te stellen.
2. De Minister krijgt vanaf 2026 een ruimer budget voor ziektepreventie in de Rijksbegroting van minimaal 1,5% van de VWS-begroting; in 2020 was 0,8% van deze begroting aan ziektepreventie besteed[1]. Het verruimde budget wordt ook ingezet voor publieksvoorlichting en initiatieven van organisaties over gezonde voeding, een gezonde/duurzame voedselomgeving en/of de nadelen van ongezonde voeding.
3. Gemeenten krijgen de bevoegdheid om in het belang van de volksgezondheid een gezonde en duurzame leef- en voedselomgeving te creëren. Zij mogen in een omgevingsplan regels vaststellen met betrekking tot de vestiging van aanbieders van voedsel met een negatieve impact op de volksgezondheid, en het plaatsen van onbemande verkooppunten (machines) van voedsel met een negatieve impact op de volksgezondheid, om aanbieders te kunnen weren, waaronder fastfoodketens.
4. Openbare voorzieningen (zoals openbaar vervoer, scholen, universiteiten, gemeentekantoren, bibliotheken) en out of home kanalen mogen vanaf 1-1-2025 alleen nog voedselproducten verkopen die in de Schijf van Vijf staan (denk aan gezonde broodjes zonder bewerkt vlees, vers fruit, salades, wraps, smoothies, halfvolle melk, notenrepen).
5. Buitenreclames, TV-, radio, print en online reclames mogen vanaf 1-1-2023 geen reclames meer bevatten met voedsel buiten de Schijf van Vijf en vlees, behalve als het om biologisch of Fair Trade voedsel gaat met keurmerk.
6. De minister krijgt de bevoegdheid verkopers van voedsel beperkingen of verboden op te leggen bij de verkoop of promotie van voedsel buiten de Schijf van Vijf. Hieronder vallen ook verboden om voedsel buiten de Schijf van Vijf direct bij de kassa’s te verkopen.
7. Kindermarketing t/m 18 jaar voor voedsel buiten de Schijf van Vijf wordt in elke vorm per 1-1-2023 verboden.
8. De Minister krijgt de bevoegdheid minimumtarieven op te stellen voor voedselproducten buiten de Schijf van Vijf, met het doel de verkoop hiervan af te remmen en stuntprijzen bij voedselproducten te voorkomen, die een negatief effect hebben op de volksgezondheid.
